Brakuje dokładnych danych pozwalających dokładnie określić, kiedy powstała miejscowa gmina żydowska, gdyż w XVIII w. wszystkie dokumenty spłonęły w dwóch ogromnych pożarach. Pierwsza zachowana wzmianka o obecności Żydów w Rogoźnie pochodzi z 1569 r., natomiast pierwszym oficjalnym dokumentem poświadczającym, że w mieście przebywali Żydzi, jest przywilej królewski z 1778 roku.

Wiadomo, że po drugim rozbiorze Polski, a więc w 1793 r., w mieście żyło ok. 1 tys. obywateli żydowskich. Większość z nich mieszkała na terenie starego miasta, a utrzymywali się przede wszystkim z handlu, ale również z rzemiosła. Trudnili się m.in. krawiectwem, piekarstwem czy produkcją czapek. W mieście istniał nawet cech zrzeszający krawców, także żydowskich. W 1836 r. gmina liczyła już ok. 1,5 tys. członków, którzy stanowili ok. 40% wszystkich mieszkańców miasta. Cztery lata później nastąpił nieznaczny spadek liczby ludności żydowskiej – gmina liczyła tylko 1350 członków – ale już w r. 1858 powróciła do poprzedniego stanu i znów liczyła 1500 członków. W tych latach gmina była najliczniejsza, najbardziej też angażowała się w życie miasta. W zależności od okresu zdarzało się, że Żydzi zajmowali nawet połowę wszystkich stanowisk w Radzie Miasta. W kolejnych dziesięcioleciach nastąpił dość gwałtowny spadek liczby członków gminy. W 1887 r. gmina była jeszcze dość duża – liczyła 1318 członków – ale do 1895 r. zmniejszyła się niemal o połowę, i składało się na nią już tylko 834 członków.

Gmina żydowska w Rogoźnie jeszcze w XVIII w. dysponowała własnym cmentarzem. Znajdował się on na „Judenberge” (dosł. „żydowska góra” w rzeczywistości było to wzgórze na północnym brzegu rzeki Wełny na którym wcześniej posadowiony był wczesnośredniowieczny gród.) i już w 1808 r. wszystkie miejsca na nim były zajęte. Wówczas kirkut zamknięto i utworzono nowy cmentarz. Ten nowy cmentarz powstał w XIX w. przy tej samej drodze, dziś to ulica Leśna lecz kilkaset metrów bliżej miasta, również w pobliżu rzeki. Przy tym cmentarzu wybudowano dom dla dozorcy oraz dom pogrzebowy którego resztki można do dzisaj znaleźć. A ostatni przedwojenny dozorca pan Jahns który był katolikiem i mieszkał przy tym cmentarzu, jeszcze wiele lat po wojnie chronił go przed dewastacją, na tyle ile mógł. Macewy z obu tych cmentarzy niemiecki okupant wykorzystał do brukowania ulic. W latach osiemdziesiątych XX wieku po pożarze domu dozorcy nikt już tam nie zamieszkiwał i zapewne z tego powodu później uległ też dewastacji dom pogrzebowy.  Gmina posiadała również własną synagogę, która została poświęcona w 1861 roku. Budynek stał przy ulicy Wielkiej Szkolnej pośrodku starego miasta, a przyozdabiały go kunsztowne, wykonane w drewnie ornamenty. Od 1840 r. w gminie działał znany rabin, Moses Feilchenfeld z Zaniemyśla, a w 1873 r. zastąpił go na tym stanowisku Salomon Plessner. W 1835 r., kiedy żydowskim dzieciom odmówiono prawa do nauki w miejskich szkołach, gmina założyła własną placówkę. Początkowo nauka odbywała się w niej w systemie trzech klas.
Najbardziej znaną osobą wywodzącą się z gminy w Rogoźnie był Cossmann Werner, syn hebraisty i talmudysty, Philippa Wernera. Uczęszczał on do seminarium rabinów we Wrocławiu, jednocześnie kontynuując studia równoległe. Uzyskał tytuł doktora na uniwersytecie w Lipsku w 1877 r., a wkrótce potem objął stanowisko rabina w Gdańsku. Porzucił je w 1894 r., kiedy został wybrany na rabina gminy żydowskiej w Monachium. Tam poświęcił się nie tylko swoim obowiązkom religijnym, ale został również przewodniczącym Bawarskiej Konferencji Rabinów oraz doradcą rządu bawarskiego ds. żydowskich, a także współzałożycielem Stowarzyszenia Rabinów w Niemczech (Rabbinerverband in Deutschland). W 1906 r. ufundował bibliotekę publiczną nazwaną jego imieniem „Cossmann-Werner-Bibliotek”. Zmarł w Monachium w 1918 roku.

Wiek XX przyniósł ze sobą dalsze zmniejszanie się gminy. W 1905 r. liczyła ona jeszcze 666 członków, a u progu wybuchu I wojny światowej, w r. 1913, już tylko 516 członków. Ludność żydowska stanowiła wówczas zaledwie ok. 9% populacji miasta. Kres istnieniu gminy żydowskiej w Rogoźnie położyła okupacja niemiecka. W 1939 r. w miasteczku mieszkało mniej niż 50 Żydów. Wówczas panowały straszne rządy hitlerowskiego bezprawia. Miejscowi volksdeutsche przy pomocy żołnierzy Wermachtu mordowali Polaków i Żydów bez sądu, po lasach i na polach. W tym czasie Niemcy też rozebrali synagogę i dokonali spalenia na Starym Rynku zabytkowych ksiąg i szat liturgicznych. Ostatnie 20 osób zostało wywiezionych 7 listopada 1939 r. do Generalnego Gubernatorstwa, a stamtąd do obozów zagłady. Po wojnie do Rogoźna Żydzi już nie wrócili.

Nota bibliograficzna  Rogozno, [w:] The Encyclopedia of Jewish Life Before and During the Holocaust, t. 2, red. Sh. Spector, G. Wigoder, New York 2001, s. 1086.
Fragmenty tekstu pisane kursywą to przypis administratora

---