Linia prosta pokrewieństwa
Grupa ta obejmuje osoby, które od siebie pochodzą (w jedną lub drugą stronę), w praktyce ogranicza się na trzecim stopniu pokrewieństwa (pradziadkowie, prawnuki). Dla dalszych stopni stosuje się zwielokrotniony przedrostek "pra-" (np. prapradziadek), co w żargonie genealogicznym czasem różnie zapisuje się z podaniem liczby (np. dziadek 3. stopnia, 3xpradziadek, pra(3)dziadek itp.).
Linię wstępną tworzą przodkowie probanta czyli osoby dla której oblicza się stopień pokrewieństwa, lub wobec której określa się nazwę relacji rodzinnej. I tak linia wstępna probanta to : rodzice (ojciec, matka), dziadkowie (dziadek, babcia), pradziadkowie (pradziadek, prababcia), prapradziadkowie (prapradziadek, praprababcia), praprapradziadkowie itd.
Linię wstępnych po ojcu nazywa się linią po mieczu (np. babcia po mieczu), a linię po matce – po kądzieli (np. dziadek po kądzieli, ale także pradziadek raz po mieczu, dalej po kądzieli). Zamiast określeń po mieczu i po kądzieli można też używać określeń ojczysty (macierzysty) lub ze strony ojca (matki). Wszystkich męskich przodków cały czas po mieczu nazywa się linią męską (patrylinearną), a wszystkie kobiety cały czas po kądzieli – linią żeńską (matrylinearną).
Linię zstępną tworzą potomkowie probanta: dzieci (syn, córka), wnuki (wnuk, wnuczka), prawnuki (prawnuk, prawnuczka), praprawnuki itd.
Linia boczna pokrewieństwa
W języku polskim wykształcił się szereg osobnych nazw dla rozmaitych relacji.
Gdy probant i jego krewny znajdują się w obrębie tego samego pokolenia, to w drugim stopniu krewnych nazywa się rodzeństwem (brat, siostra). Dotyczy to również rodzeństwa przyrodniego (przyrodni brat, przyrodnia siostra), które pochodzi od jednego tylko rodzica wspólnego z probantem, a drugi rodzic pozostaje różny (zobacz: rodzeństwo). Dzieci narodzone z ciąży mnogiej nazywane są rodzeństwem bliźniaczym (brat-bliźniak, siostra-bliźniaczka, bliźniaczy brat/siostra lub po prostu bliźniak). Z mnogiej ciąży mogą się urodzić (przy wzrastającej liczbie): bliźniaki, trojaczki, czworaczki, pięcioraczki (teoretycznie) itd.
Dzieci rodzeństwa rodziców (w czwartym stopniu) współcześnie w wielu regionach Polski nazywa się kuzynami. Tradycyjna nazwa takiej relacji, używana nadal w niektórych regionach Polski, to rodzeństwo cioteczne (po siostrze rodzica) lub stryjeczne (po bracie ojca, czasem nieprawidłowo także po bracie matki; rzadziej wujeczne, to już bez zastrzeżeń dla obojga rodziców) – brat cioteczny, siostra cioteczna, brat stryjeczny (wujeczny), siostra stryjeczna (wujeczna).
Krewni dalszych stopni w linii bocznej równej (wspólni pradziadkowie lub dalej) to drugie i dalsze kuzynostwo (drugi, trzeci... kuzyn, druga, trzecia... kuzynka). Dla uściślenia podaje się relację pomiędzy rodzicami, tak więc dzieci braci ciotecznych są rodzeństwem cioteczno-stryjecznym, dzieci braci stryjecznych stryjeczno-stryjecznym itp.
W przypadku krewnych z różnych pokoleń linii bocznej (pokrewieństwo w linii bocznej nierównej), współcześnie coraz częściej dla wszystkich stopni stosuje się jednolitą nazwę: wujostwo (wuj/wujek, ciocia/ciotka). Dotyczy to zarówno czyjegoś krewnego (rodzeństwo rodzica, rodzeństwo dziadka itd.) jak i małżonka tego krewnego, który jest już powinowatym (patrz niżej).
Nadal stosuje się jednak w trzecim stopniu pokrewieństwa (tj. dla rodzeństwa rodziców) ze strony ojca określenie stryjostwo – stryj/stryjek (brat ojca), czasem także stryjenka/stryjna na żonę stryja, czyli bratową ojca (nieprawidłowo na siostrę ojca). Stąd wywodzi się rodzeństwo stryjeczne (w czwartym stopniu). Rodzeństwo matki to zawsze wuj lub ciotka, które to określenia mogą również oznaczać rodzeństwo ojca[1]. Podobnymi terminami określa się powinowatych małżonków krewnego wujka/cioci (patrz niżej).
W tradycyjnej terminologii, w czwartym stopniu krewnymi w linii bocznej nierównej (rodzeństwo dziadków) są dziadkowie cioteczni lub stryjeczni. Dalsze pokrewieństwa określa się podobnie jak w przypadku dalszych kuzynów, tak więc cioteczny brat dziadka to dziadek cioteczno-stryjeczny itp.; potocznie jednak wszystkich krewnych z poprzednich pokoleń w linii bocznej nierównej nazywa się wujkami i ciotkami.
Dzieci brata to bratanek i bratanica, a dzieci siostry to siostrzeniec i siostrzenica. Tradycyjnie w przypadku mężczyzny wnuki brata to wnuk stryjeczny / wnuczka stryjeczna, a wnuki siostry to wnuk wujeczny / wnuczka wujeczna lub też, w przypadku kobiety wnuki brata/siostry to wnuk cioteczny / wnuczka cioteczna
Uwaga: określenia kuzynostwo, wujostwo i stryjostwo używane są najczęściej do nazwania nie ogółu osób spokrewnionych w jakiś jeden sposób (wszyscy kuzyni albo wszyscy wujkowie i ciocie), lecz określa się nimi kuzyna (wujka) i jego małżonkę, a więc krewnego i powinowatego (kuzyn + żona = kuzynostwo; ciocia + mąż = wujostwo; stryjek + żona = stryjostwo).
Linia prosta powinowactwa
Powinowactwo rozszerza rodzinę m.in. o krewnych osoby biorącej ślub z probantem. Jeżeli małżeństwo zawiera sam probant, to ze współmałżonkiem (mąż lub żona) nie łączy go ani pokrewieństwo ani powinowactwo (co do zasady!).
Rodzice męża lub żony to współcześnie teściowie (teść, teściowa), ale spotyka się jeszcze swoiste określenie na rodziców samego męża: świekra i świekr (świekier). Dla rodziców probanta biorącego ślub jego małżonek to zięć (mąż córki) lub synowa (żona syna).
Jeżeli współmałżonek probanta ma dzieci z poprzednich związków, to dla probanta są to pasierb (syn) lub pasierbica (córka), a probant jest dla tych dzieci ojczymem (mąż matki) bądź macochą (żona ojca). Tacy rodzice i dzieci nazywani są przybranymi (przybrany ojciec, matka, syn, córka), a rodzina – rodziną przybraną.
Linia boczna powinowactwa
W linii bocznej powinowactwo: łączy probanta z jakimś krewnym jego małżonka albo łączy poprzez osobę krewnego probanta małżonka tego krewnego z probantem.
Szwagier to brat małżonka albo mąż siostry. Szwagierka to siostra współmałżonka, bratowa to żona brata. Zwyczajowo nazywa się również szwagrem brata bratowej lub szwagra albo męża szwagierki, analogicznie szwagierką siostrę bratowej, szwagra lub szwagierki albo żonę szwagra. Osób tych nie łączy już jednak stosunek prawny powinowactwa.
Małżonek kuzyna, kuzynki, wujka i cioci nazywa się na ogół tak samo, np. mąż kuzynki (czyli cioteczny lub stryjeczny szwagier) to po prostu kuzyn. Żoną stryja jest stryjenka lub stryjna. Żona wuja to wujenka lub wujna. Wujek jest to określenie na męża ciotki. Zanikło obecnie swoiste określenie męża ciotki pociot (rzadziej naciot), po którym zostało tylko słowo pociotek, oznaczające żartobliwie dalekiego krewnego lub powinowatego.
Rzadko stosuje się jakieś inne, swoiste wyrazy dla np. dziadka od żony, wujka od męża, męża babci ciotecznej itp. Bardzo często (zwłaszcza dla par posiadających wspólne dzieci) rodziców, dziadków, kuzynostwo czy wujostwo każdego z małżonków (rodziców) w kontaktach osobistych nazywa się (po prostu) ojcem, babcią, kuzynem, ciocią itd.
Dalsze koligacje
W świetle przepisów prawa powinowactwo kończy się na relacji pomiędzy współmałżonkiem probanta a krewnymi probanta oraz na relacji pomiędzy samym probantem a krewnymi jego współmałżonka. Pozostałe relacje żargonowo nazywane są zimnym powinowactwem i nie są brane pod uwagę przez prawo jako powinowactwo, ale życie rodzinne jest bardziej złożone i dopuszcza i nazywa także dalsze relacje rodzinne, w których różne rodziny przenikają się wzajemnie (koligacje). Dzieci rodzica przybranego (ojczyma, macochy) z poprzednich związków nie są z probantem spowinowacone, ale czasem nazywa się je rodzeństwem przyrodnim (nieprawidłowo) lub przez analogię rodzeństwem przybranym (przybrany brat, przybrana siostra).
Należy podkreślić, że o ile przykładowo brat żony to szwagier, a jego żonę nazywa się czasami również szwagierką, to między probantem a żoną brata żony probanta (czyli ową nieprawidłową `szwagierką`) nie zachodzi powinowactwo. Podobnie dotyczy to szwagra i bratowej. Rodzice zięcia i synowej bywają w niektórych regionach Polski określani jako swat i swatowa (swachna, swacha).
Ród to wszyscy ludzie połączeni ze sobą więzami krwi, pochodzący od tego samego przodka. Podstawową komórką rodu jest rodzina, czyli para małżonków oraz ich dzieci.
Koicja to w języku genealogii relacje pomiędzy dwiema osobami, które zawarły związek małżeński i wydały na świat wspólne dzieci.
Filiacja to stosunki pomiędzy rodzicami i ich dziećmi, dziadkami i wnukami. Należy pamiętać, że filiacja zawsze opiera się na powiązaniach wspólnotą krwi.
Krewni to wszyscy członkowie rodziny połączeni ze sobą więzami krwi. Krewni to Ty, Twoi rodzice, Twoje rodzeństwo i Twoi dziadkowie, a także rodzeństwo Twoich rodziców itd. Genealogia mówi o krewnych w linii prostej i krewnych w linii bocznej. Krewni w linii prostej to krewni wywodzący się wzajemnie jeden od drugiego. I wygląda to tak:
Twój pradziadek > Twój dziadek > Twój ojciec > Probant, czyli Ty > Twój syn > Twój wnuk
Krewni w linii bocznej, to wszyscy krewni, którzy nie pochodzą bezpośrednio jeden od drugiego.
Ty (probant) & Brat Twojego dziadka
Ty (probant) & Twój brat cioteczny, czyli kuzyn
Ty (probant) & Twoja ciocia lub wujek itd.
Babcia – mama Twojego ojca albo matkiTy (probant) & Twój brat cioteczny, czyli kuzyn
Ty (probant) & Twoja ciocia lub wujek itd.
Dziadek – ojciec Twojego ojca albo matki
Wnuczka, wnuczek – córka, syn Twojego dziecka
Stryjek – brat Twojego ojca
Stryjenka – żona brata Twojego ojca
Ciotka – siostra Twojego ojca albo matki
Wujek – brat Twojego ojca albo matki, też mąż ciotki
Bratanek, bratanica – syn, córka Twojego brata
Siostrzeniec, siostrzenica – syn, córka Twojej siostry
Brat stryjeczny, siostra stryjeczna – syn, córka Twojego stryja
Brat cioteczny, siostra cioteczna – syn, córka Twojej ciotki
Teść – ojciec Twojego małżonka
Teściowa – matka Twojego małżonka
Pasierb, pasierbica – syn, córka Twojego małżonka z poprzedniego małżeństwa
Macocha – druga żona Twojego ojca
Ojczym – drugi mąż Twojej matki
Brat przyrodni, siostra przyrodnia – syn, córka Twojego ojczyma lub macochy
Szwagier, szwagierka – rodzeństwo żony lub męża
Bratowa – żona brata
Powinowaci – to członkowie rodziny, którzy należą do niej dzięki związkowi małżeńskiemu. Nie występują tu więzy krwi. Powinowactwo to stosunek jednego z małżonków do krewnych drugiego np.
Ty do ojca lub matki Twojej żony
Ty do brata lub siostry Twego męża itd.
Probant -
Każdy, dla którego robi się badania genealogiczne rodziny, w
terminologii genealogicznej zwie się probantem, czyli osobą,
która jest centralną postacią badań, dla której sporządza się wywód
przodków.Ty do brata lub siostry Twego męża itd.
Wstępni - Naszych przodków w linii prostej, czyli rodziców, dziadków, pradziadków a także ich przodków prawnie nazywa się wstępnymi.
Zstępni – to nasi potomkowie, czyli nasze dzieci, wnuki, prawnuki itd.
Pokolenia. Nasi przodkowie i nasi potomkowie dzielą się na pokolenia. Należy wiedzieć, że liczba naszych przodków wzrasta proporcjonalnie w każdym pokoleniu. Tak więc mamy dwoje rodziców, czworo dziadków, ośmioro pradziadków, szesnaścioro prapradziadków itd. Licząc od naszych dziadków, wcześniejsze pokolenia dziadków określa się dodając słowo „pra” do jego tytułu. Tak więc rodzice naszych dziadków to prababcia i pradziadek, a ich rodzice to praprababcia i prapradziadek. Dalsze pokolenia natomiast genealogowie często skracają do formy 3x pradziadek, 4x pradziadek itd.
Po mieczu – to są wszyscy nasi przodkowie ze strony ojca, np. babka po mieczu lub babka ojczysta, to po prostu babka ze strony ojca. Podobnie możemy określać innych członków rodziny, pradziadek po mieczu.
Po kądzieli to wszyscy nasi przodkowie ze strony matki. Np. babka, po kądzieli którą możemy też nazwać babka macierzysta, to po prostu babka ze strony matki.
Stopień pokrewieństwa - Pomiędzy członkami rodziny, w zależności od tego czy są to bliżsi, czy dalsi krewni istnieją odpowiednie stopnie pokrewieństwa. Są to liczbowe oznaczenia odległości genealogicznej między dwiema spokrewnionymi osobami. Można je łatwo policzyć, uwzględniając krewnych w linii prostej i krewnych w linii bocznej. W linii prostej, stopień pokrewieństwa równy jest liczbie pokoleń minus jeden. Na przykład:
pokolenie I - dziadek
pokolenie II - ojciec
pokolenie III – syn
czyli 3 pokolenia minus 1 pokolenie = krewny 2 stopnia
Tak więc dziadek i jego wnuk są krewnymi drugiego stopnia.
Metoda obliczania stopnia pokrewieństwa w linii bocznej
jest nieco bardziej skomplikowana. W myśl prawa świeckiego stopień
pokrewieństwa jest równy sumie osób w obu liniach prostych, aż do
wspólnego przodka, bez wliczania samego przodka. Na przykład:pokolenie II - ojciec
pokolenie III – syn
czyli 3 pokolenia minus 1 pokolenie = krewny 2 stopnia
Tak więc dziadek i jego wnuk są krewnymi drugiego stopnia.
Andrzej Koprowski (wspólny przodek)
&
Tadeusz s. Andrzeja Joanna c. Andrzeja
& &
Jan s. Tadeusza Benedykt s. Joanny
&
Tadeusz s. Andrzeja Joanna c. Andrzeja
& &
Jan s. Tadeusza Benedykt s. Joanny
Czyli: Jan + Tadeusz + Joanna + Benedyk = krewny IV stopnia
Tak więc Jan i Benedykt są krewnymi IV stopnia, natomiast Jan i jego ciotka Joanna są krewnymi III stopnia.
Stopnie pokrewieństwa według kościoła krewnych w linii bocznej tego samego pokolenia oblicza się w taki sam sposób, jak w linii prostej, czyli Jan jest krewnym II stopnia dla Benedykta.
Stopnie pokrewieństwa według kościoła krewnych w linii bocznej tego samego pokolenia oblicza się w taki sam sposób, jak w linii prostej, czyli Jan jest krewnym II stopnia dla Benedykta.
Nazwy relacji rodzinnych najczęściej używanych w Polsce
Inny przykład nazw relacji rodzinnych
(Materiał powyższy pochodzi z: (af) thefad.pl / Źródło: Wikipedia)
